Özet (Abstract)
Bu makalede, Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı kapsamında 2025 Mart döneminde doçentlik unvanına başvuracak adaylara yönelik resmi kriterler detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Üniversitelerarası Kurul (UAK) tarafından belirlenen bu kriterler, adayların doktora sonrası dönemdeki araştırma performansını, uluslararası ve ulusal bilimsel etki düzeylerini, proje yürütücülüğü deneyimlerini, lisansüstü tez danışmanlığını ve akademik üretkenliklerini çok yönlü olarak değerlendirmeyi amaçlar. Özellikle “Uluslararası Makale” ve “Ulusal Makale” kategorilerinde Q1, Q2, Q3, Q4 ayrımları, başlıca yazar tanımlaması ve puan paylaşımı gibi detaylar, Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı açısından dikkat çekici düzenlemeler içermektedir. Makale boyunca, lisansüstü tezlerden üretilen yayınlar için konulan sınırlandırmalar, kitap ve kitap bölümleriyle ilgili değerlendirme kriterleri, atıf ve lisansüstü tez danışmanlığından alınacak puanlar, bilimsel toplantıların sınıflandırılması ve projelerin puanlanması gibi konular da örneklerle açıklanmaktadır. Sonuç bölümünde, 2025 Mart döneminde doçentlik başvurusu yapmayı planlayan araştırmacılar için kritik noktalar vurgulanarak bu sürece ilişkin öneriler sunulmuştur.
1. Giriş
Fen Bilimleri ve Matematik, çağdaş bilimin temelini oluşturan ve diğer pek çok bilim alanına ilham veren disiplinleri kapsar. Bu alanlarda yapılan araştırmalar, yeni teknolojilerin geliştirilmesinden evrenin temel yasalarını anlama çabalarına kadar geniş bir yelpazede topluma katkı sunar. Dolayısıyla Fen Bilimleri ve Matematik alanında akademik yeterliliğin ölçülmesi ve bu alanda doçent unvanına yükselme süreçlerinin belirlenmesi, bilimsel ilerlemenin sürekliliği için kritik önem taşır.
Türkiye’de doçentlik süreçleri, Üniversitelerarası Kurul (UAK) tarafından periyodik olarak güncellenen ve her anabilim dalının kendine özgü ihtiyaç ve özelliklerini dikkate alan ölçütler doğrultusunda yürütülür. Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı için 2025 Mart dönemi doçentlik başvuru şartları da bu sistemin bir parçası olarak yayınlanmıştır. Söz konusu şartlar, lisansüstü tez kaynaklı yayınları, uluslararası indekslerde yer alan makaleleri, ulusal dergilerdeki araştırmaları ve diğer akademik faaliyetleri dikkatle puanlayan kapsamlı bir çerçeve ortaya koyar (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr).
Makalenin ana hedefi, bu kriterleri derinlemesine inceleyerek Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı’nda doçentlik başvurusu yapmayı planlayan araştırmacılara rehberlik etmektir. Metin boyunca öncelikle, başvuruda bulunacak adayların elde etmesi gereken asgari puan ve bu puanın doktora sonrasında üretilmiş çalışmalardan sağlanmasına ilişkin temel ilkeler açıklanacaktır. Ardından, uluslararası ve ulusal makale kategorilerindeki puanlama sistemi, “başlıca yazar” kavramı, lisansüstü tezlerden üretilen yayınların değerlendirme usulleri, kitap ve kitap bölümleriyle ilgili düzenlemeler, atıfların puanlanması, lisansüstü tez danışmanlığı, proje yürütücülüğü, bilimsel toplantılar, eğitim-öğretim faaliyetleri, patent/faydalı model çalışmaları ve ödüllere kadar uzanan geniş bir yelpazede tüm detaylar ele alınacaktır.
Böylesine geniş kapsamlı bir sistem, sadece adayın akademik üretkenliğini değil, aynı zamanda yaygın etki düzeyini, uluslararası görünürlüğünü ve bilimsel iş birliği kabiliyetini de yansıtır. Özellikle “başlıca yazar” kavramı gibi uygulamalar, Fen Bilimleri ve Matematik alanlarındaki ekip çalışmalarının adil biçimde puanlanmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca, doktora sonrası dönemde Q1, Q2 veya Q3 dergilerde başlıca yazar olarak yayımlanmış çalışmalarla belirli bir puan barajını aşma gerekliliği, adayın uluslararası standartlarda araştırma yapmasını teşvik eder.
Sonraki bölümlerde, tüm bu kriterler hem maddeler halinde hem de analitik bir bakışla açıklanacak; doçentlik başvuru sürecine ilişkin stratejik ipuçları sunulacaktır. Böylece, Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı’nda doktora sonrası akademik gelişim sürecini güçlendirmek isteyen araştırmacıların, 2025 Mart dönemi doçentlik kriterlerini daha iyi anlamaları ve bu doğrultuda planlama yapmaları hedeflenmektedir.
2. Genel Kriterler ve Puanlama Mantığı
2.1. Asgari 100 Puan Koşulu ve Doktora Sonrası 90 Puan Şartı
Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı’nda doçentlik başvurusunda bulunacak adayların, beyan ettikleri eserlerden en az 100 puan elde etmeleri gerekmektedir. Ancak bu puanın en az 90’ının, doktora unvanının alınmasından sonra gerçekleştirilen çalışmalardan gelmesi şart koşulmuştur (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr). Buradaki temel amaç, adayın doktora sonrasında bağımsız ve özgün araştırmalar yaparak bilimsel yeterliliğini kanıtlamasıdır. Aynı zamanda, lisansüstü tezlerden üretilen yayınlar bu 90 puan içinde sayılmamakta; sadece ilgili “Lisansüstü Tezlerden Üretilmiş Yayın” başlığı altında puanlanmaktadır. Bu yaklaşım, tez sonrası araştırma sürecinin önemini vurgulamaktadır.
2.2. Bilim Alanı ile İlgililik
UAK tarafından hazırlanan kriterlere göre, adayın beyan ettiği eserlerin ve faaliyetlerin başvurulan bilim alanı, yani Fen Bilimleri ve Matematik ile ilgili olması zorunludur. Bu, adayın alana özgü bilgi birikimini gösteren çalışmalar yaptığından emin olunmasını sağlar. Farklı disiplinlerdeki yayınlar, Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı doçentlik başvurusu kapsamında değerlendirmeye alınmaz.
2.3. Tekrara Düşmeme ve Tek Kategoride Puanlama İlkesi
Her çalışma yalnızca bir başlık altında puanlandırılır; dolayısıyla aynı eserin hem “Uluslararası Makale” hem de “Lisansüstü Tezlerden Üretilmiş Yayın” gibi farklı kategorilerde tekrardan puan alması mümkün değildir. Bu kural, puanlamada adaleti sağlamak ve fazla puanlanmanın önüne geçmek açısından kritik önem taşır (UAK, 2025).
2.4. Yazar Puan Paylaşımı ve “Başlıca Yazar” Kavramı
Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı için özel olarak dikkat çeken bir uygulama, yazarlar arası puan paylaşımıdır. Tek yazarlı makalelerde yazar tam puan alır. İki yazarlı makalelerde “başlıca yazar”, tam puanın %80’ini (0,8), ikinci yazar ise %50’sini (0,5) alır. Üç veya daha fazla yazarlı makalelerde başlıca yazar toplam puanın yarısını alırken, kalan yazarlar diğer yarıyı eşit olarak paylaşır. Başlıca yazarın belirtilmediği makalelerde ise puan yazarlar arasında eşit şekilde bölünür (UAK, 2025).
“Başlıca yazar” tanımı da ayrıca yapılmıştır:
-
Makale tek yazarlı ise başlıca yazar otomatik olarak bellidir.
-
Danışmanlığını yaptığı lisansüstü öğrenci(ler) ile birlikte makale yazan öğretim üyesi de başlıca yazar olarak kabul edilir (aynı çalışmada ikinci danışman varsa bu kişi “başlıca yazar” sayılmaz).
Bu yaklaşım, ekip çalışmalarının Fen Bilimleri ve Matematik’te sıklıkla görülen yapısını yansıtmaktadır. Deneysel araştırmalarda, laboratuvar ortamında birden çok araştırmacı birlikte çalışabileceğinden, puan paylaştırmanın adil olması için “başlıca yazar” tanımı özellikle vurgulanır.
3. Uluslararası Makale ve Koşulları
3.1. SCIE veya SSCI Kapsamındaki Dergiler (Q1, Q2, Q3, Q4)
Fen Bilimleri ve Matematik alanında, bilimsel makalelerin büyük çoğunluğu SCIE (Science Citation Index Expanded) veya SSCI (Social Sciences Citation Index) kapsamındaki dergilerde yayımlanır. Bu dergiler, etki faktörlerine (Impact Factor) göre Q1, Q2, Q3 ve Q4 olarak sıralanır.
-
Q1: 30 puan
-
Q2: 20 puan
-
Q3: 15 puan
-
Q4: 10 puan
Adayın hazırladığı lisansüstü tezlerden üretilmemiş olmak kaydıyla, bu makalelerden doktora sonrası süreçte belirli bir puan almak zorunludur. Örneğin Biyoloji, Fizik, Kimya, Moleküler Biyoloji ve Genetik bilim alanlarında, doktora unvanının alınmasından sonra Q1, Q2 veya Q3 dergilerde yayımlanmış makalelerden başlıca yazar olmak şartıyla en az 40 puan toplama zorunluluğu vardır. Matematik ve İstatistik bilim alanlarında bu zorunlu asgari puan 20’dir (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr).
Bu düzenlemeler, adayın yüksek etkili dergilerde (özellikle Q1, Q2 veya Q3) makale yayımlamasını özendirmek içindir. Fen Bilimleri ve Matematik’te uluslararası rekabetin yoğun olduğu Q1 dergilerde makale yayımlayabilmek önemli bir başarı ölçütü olarak görülür.
3.2. AHCI Kapsamındaki Dergiler
AHCI (Arts & Humanities Citation Index) ağırlıklı olarak beşeri bilimlerde tanınsa da bazı fen-matematik dallarında da yararlanılabilecek alanlar olabilir. AHCI kapsamında yayımlanan bir makale 20 puan değerindedir. Yine bu kategoriye de tez dışı yayınlar girebilir.
3.3. ESCI veya Scopus Kapsamındaki Dergiler
Fen ve Matematik alanlarındaki çalışmaların önemli bir kısmı Scopus veya ESCI (Emerging Sources Citation Index) kapsamında da yayımlanabilir. Bu dergilerde yayımlanan makaleler 10 puan değerindedir. Özellikle Scopus, geniş bir tarama alanına sahip olup fen ve matematik dallarının çoğunu içerir.
3.4. Diğer Uluslararası İndeksler
SCIE, SSCI, AHCI, ESCI ve Scopus dışında kalan uluslararası indekslerde taranan dergilerde yayımlanan makaleler, puan açısından 5 puan değerindedir (UAK, 2025). Bu kategorideki dergilerin etki alanı genelde daha sınırlı olduğundan puan miktarı da daha düşük tutulmuştur.
3.5. Editöre Mektup, Araştırma Notu, Özet veya Kitap Kritiği
Bu başlık altındaki editöre mektup, araştırma notu, özet, kitap kritiği vb. türdeki çalışmalardan 3 puan verilir. Fen Bilimleri ve Matematik alanında da bu tür kısa yazılar bazen önemli açıklamalar veya metodolojik katkılar içerir; ancak tam makale statüsünde olmadığı için puanı daha sınırlıdır.
3.6. Zorunlu Puan ve Başlıca Yazar Olma Kriteri
Doktora sonrası dönemde adayın, SCIE/SSCI kapsamındaki Q1, Q2 veya Q3 dergilerde yayımlanmış makalelerden en az birinde “başlıca yazar” sıfatıyla belirli bir puan barajını aşması (Biyoloji, Fizik, Kimya, Moleküler Biyoloji ve Genetik alanlarında 40, Matematik ve İstatistik alanlarında 20 puan) kritik bir koşuldur. Bu düzenleme, fen ve matematik alanlarındaki uluslararası yayınların niteliğini garanti altına almayı hedeflemektedir.
4. Ulusal Makale
4.1. TR Dizin Kapsamındaki Dergiler
TR Dizin (TÜBİTAK ULAKBİM) ulusal çapta taranan önemli bir veri tabanıdır. Fen Bilimleri ve Matematik alanında TR Dizin kapsamındaki dergilerde yayımlanan makaleler 10 puan değerindedir. Bu kategorideki makalelerin tez tabanlı olmaması (yani doktora veya yüksek lisans tezinden üretilmemiş olması) gerekir (UAK, 2025).
4.2. Diğer Hakemli Dergiler
TR Dizin dışındaki hakemli dergilerde basılan ulusal makaleler 4 puan değerindedir. Bu fark, TR Dizin’in ulusal akademik yayın standardını temsil etmesiyle ilişkilidir.
4.3. Editöre Mektup, Araştırma Notu, Özet veya Kitap Kritiği (Ulusal)
Ulusal hakemli dergilerde yayımlanan editöre mektup, özet veya benzeri kısa çalışmalar 2 puan değerindedir. Dolayısıyla bu tür yayınlar, tam makaleye kıyasla daha düşük puanlandırılır.
4.4. Doktora Sonrası Ulusal Yayın Zorunluluğu
Doktora sonrasındaki dönem için, TR Dizin kapsamındaki dergilerden en az 10 puan alma yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu kural, fen ve matematik alanlarında da ulusal dergilerde kaliteli araştırmaların yayımlanmasını teşvik eder. Yabancı uyruklu adaylar veya yurt dışı doçentlik denkliği başvurusunda bulunanlar bu koşulu farklı şekilde karşılamak durumundadır; TR Dizin dergilerinde yayın yapamamışlarsa, aynı sayıdaki yayını 1. maddenin a, b veya c bentleri (Q1, Q2, Q3, Q4, AHCI, ESCI vb.) kapsamında gerçekleştirmeleri gereklidir (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr).
5. Lisansüstü Tezlerden Üretilmiş Yayın
5.1. Kapsam
Bu madde, adayın doktora veya yüksek lisans tezine dayanarak ürettiği yayınları kapsar. Örneğin SCIE/SSCI/AHCI indeksindeki dergilerde yayımlanan tez tabanlı makaleler 20 puan, ESCI veya Scopus kapsamındakiler 10 puan, diğer uluslararası indekslerdeki makaleler 5 puan, TR Dizin kapsamındakiler 8 puan olarak puanlanır (UAK, 2025). Aynı şekilde, BKCI kapsamındaki kitap veya kitap bölümünden de puanlar alınabilir.
5.2. Zorunlu Yayın ve Puan Sınırı
Bu madde kapsamında (a-h bentleri) en az bir yayın yapmak zorunludur. Ancak buradan elde edilebilecek toplam puan 20 ile sınırlıdır. Bu, adayın tez çalışmalarının ötesine geçip doktora sonrası çalışmalar yapmasını teşvik eden kritik bir sınırlamadır. Fen Bilimleri ve Matematik alanında tez tabanlı yayınların katkısı büyük olsa da, doçentlik sürecinde adayın tez dışındaki çalışmalarının da önemsenmesi beklenir.
5.3. Kitap ve Kitap Bölümü Koşulları
BKCI kapsamındaki kitaplar veya kitap bölümleri üzerinden de puan alınabilir. Diğer ulusal veya uluslararası kitaplarda bölüm yazmak da adayın tezinden üretilmiş bir çalışma ise 3 veya 5 puan olarak puanlanabilir. Yine de toplamda 20 puanın üzerine çıkılamaz.
5.4. Bilimsel Toplantılar
Bu madde, tez kaynaklı çalışmaların uluslararası bilimsel toplantılarda sunulması durumunu da kapsar. CPCI’da (Conference Proceedings Citation Index) yayımlanan tam metin veya özet bildiriler 3 puan, diğer uluslararası veya ulusal bilimsel toplantılarda basılı/elektronik olarak yayımlanan bildiriler 2 puan değerindedir. Fen Bilimleri ve Matematik dalında düzenlenen birçok uluslararası kongre, tez araştırmalarını tanıtmak için ideal bir platform sağlar.
6. Kitap
6.1. BKCI Kapsamındaki Kitap
Adayın lisansüstü tezlerinden üretilmemiş olmak koşuluyla, BKCI (Book Citation Index) kapsamındaki bir kitap yazması durumunda 20 puan elde edilebilir. Fen Bilimleri ve Matematik alanında kapsamlı monografiler, literatüre önemli katkılar sağlayabilir.
6.2. BKCI Kapsamındaki Kitapta Bölüm
BKCI kapsamındaki kitaptaki her bir bölüm, 10 puan değerindedir. Örneğin matematikte uluslararası düzeyde yayımlanan bir derleme kitapta önemli bir bölüm yazmak, alanında otorite kabul edilmenin işaretlerinden biridir.
6.3. Diğer Uluslararası/Ulusal Kitap ve Kitap Bölümleri
BKCI dışındaki uluslararası veya ulusal kitaplar 5 puan, bu kitaplarda yazılan bölümler 3 puan olarak puanlanır. Ancak bu maddenin c ve d bentlerinden toplamda en fazla 5 puan alınabilir. Dolayısıyla birçok bölüm yazmış olmak tek başına adayın puanını sınırsız şekilde artırmaz.
6.4. Puan Sınırı ve Diğer Şartlar
Bu madde kapsamında alınabilecek puanların toplamı 20’yi aşamaz. Ayrıca aynı kitaptaki birden fazla bölüm, puanlama açısından tek bölüm olarak değerlendirilir. Bu uygulama, adayın farklı türdeki akademik faaliyetlere yönelmesini teşvik eder.
7. Atıf
7.1. Uluslararası İndekslerde Yapılan Atıflar
Fen Bilimleri ve Matematik’te adayın eserlerine yapılan atıflar, bilimsel etkinin önemli göstergelerinden biridir. SCIE, SSCI, AHCI, ESCI veya Scopus kapsamındaki dergilerdeki atıflar 3 puan değerindedir (UAK, 2025). Örneğin matematik veya biyoloji alanında yayımlanmış bir makaleye uluslararası düzeyde atıf almak, eserin evrensel geçerliliğini güçlendirir.
7.2. BKCI Kapsamındaki Kitapta Yapılan Atıflar
BKCI kapsamındaki kitaplardaki atıflar 2 puan olarak değerlendirilir. Bu, alanında yetkin uluslararası yayınevlerinde basılan kitaplarda eserlerden söz edilmesini ölçmeye yöneliktir.
7.3. TR Dizin Kapsamındaki Dergilerde Yapılan Atıflar
Ulusal boyutta da atıf alan aday, her bir atıf için 2 puan alır. Fen Bilimleri ve Matematik alanlarında Türkiye’deki akademik yayınların nitelikli atıfları da bu şekilde önemsenmiş olur.
7.4. Diğer Uluslararası/Ulusal Kitap veya Dergiler
Daha düşük prestijli indekslerde ya da farklı yayınevlerinde yapılan atıflar 1 puan değerindedir. Burada amaç, farklı kaynaklardan gelen atıfların da belirli oranda tanınmasını sağlamaktır.
7.5. Doktora Sonrası Zorunluluk ve Puan Sınırı
Atıf kategorisinden alınacak en az puan 5’tir. Üst sınır ise 10’dur. Fen Bilimleri ve Matematik’te doktoradan sonra üretilen makalelerin atıf alması, adayın uluslararası ya da ulusal düzeyde tanınırlığını yansıtır. Adayın kendi eserine yaptığı atıflar veya aynı yayında bir esere birden fazla kez yapılan atıflar tek atıf sayılır ve puanlanmaz.
8. Lisansüstü Tez Danışmanlığı
8.1. Puan Değerleri
Doktora tez danışmanlığını tamamlayan aday 5 puan, yüksek lisans tez danışmanlığını tamamlayan aday 3 puan elde eder (UAK, 2025). Fen Bilimleri ve Matematik alanlarında doktora tezleri genellikle uzun süren ve önemli deneysel veya kuramsal çalışmalar içerdiğinden, bu danışmanlık deneyiminin puanlandırılması adayın yetiştirici rolünü de vurgular.
8.2. Maksimum Puan ve Eş Danışmanlık
Bu kategoriden alınabilecek toplam puan 10’u aşamaz. Eğer aday ikinci danışman (eş danışman) konumundaysa, asıl danışmanın puanlarının yarısını alır. Bu uygulama, danışmanlar arasında görev dağılımının netleştirilmesi ve tek bir tez üzerinden çok yüksek puanlar elde edilmesinin önlenmesi amacını taşır.
9. Bilimsel Araştırma Projesi
9.1. AB Çerçeve Programları/TÜBİTAK Projeleri
Fen Bilimleri ve Matematik alanında, özellikle TÜBİTAK destekli projeler veya AB Çerçeve Programları büyük önem taşır. Koordinatör/yürütücü olmak 15 puan, araştırmacı olmak 10 puan, danışman olmak 5 puan kazandırır (UAK, 2025). Bu projeler, çoğunlukla laboratuvar çalışmaları, kuramsal analizler veya ileri düzey teknolojik uygulamalar içerir.
9.2. Uluslararası Destekli Projeler
Derleme ve rapor hazırlama çalışmalarını hariç tutmak kaydıyla, başarıyla tamamlanmış uluslararası destekli bilimsel projelerde yürütücü, araştırmacı ya da danışman olmak 10 puan değerindedir. Fen Bilimleri ve Matematik’te uluslararası iş birliği yapmak, adayın küresel ölçekteki etkileşimini artırdığından önemlidir.
9.3. Kamu/Özel Kuruluş Projeleri
Üniversite dışındaki kamu veya özel kuruluşlarla yürütülen Ar-Ge veya Ür-Ge projelerinde görev almak 5 puan kazandırır. Bu çalışmalar, fen ve matematik ilkelerinin endüstriyel veya toplumsal uygulamalara dönüştürülmesinde kritik rol oynar.
9.4. Üniversitedeki BAP Projeleri
Üniversitelerin BAP (Bilimsel Araştırma Projeleri) birimleri tarafından desteklenen ve tez/uzmanlık projeleri hariç tutulan araştırmalarda yürütücü olmak 3 puan değerindedir. Fen Bilimleri ve Matematik alanında BAP projeleri, disiplin içinde yeni araştırma gruplarının oluşmasına katkı sağlayabilir.
9.5. Puan Sınırı
Bu kategoriden alınabilecek maksimum puan 30’dur. Fen Bilimleri ve Matematik alanlarında projelerin yoğun olması nedeniyle bu üst sınır, tek bir kategoriden aşırı puan toplama olasılığını sınırlandırır.
10. Bilimsel Toplantılar
10.1. Uluslararası Bilimsel Toplantılar (CPCI)
CPCI (Conference Proceedings Citation Index) kapsamına giren uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan tam metin veya özet bildiriler 5 puan değerindedir. Fen Bilimleri ve Matematik’te bu tür toplantılar, disiplinin en güncel gelişmelerinin paylaşıldığı platformlar olarak dikkate değerdir.
10.2. Diğer Uluslararası/Ulusal Bilimsel Toplantılar
Başka uluslararası veya ulusal bilimsel toplantılarda (tanımlanan koşulları sağlayan) sunulan tam metin veya özetler 3 puan kazandırır. Burada esas alınan şart, toplantının düzenleme kurulunda bir akademik kurum veya branş derneğinden temsilcinin resmî olarak görevlendirilmiş olmasıdır (UAK, 2025).
10.3. Zorunlu Puan ve Üst Sınır
Doktora sonrası dönemde bu kategoriden en az 5 puan almak zorunludur. Aynı kongrede sunulan birden fazla çalışma varsa sadece biri puan alabilir. Toplamda en fazla 10 puan elde edilebilir. Bu uygulama, adayın farklı konferanslara katılımını ve çalışmalarını çeşitlendirmesini teşvik eder.
11. Eğitim-Öğretim Faaliyetleri
11.1. Ders Verme
Doktora sonrası eğitim-öğretim faaliyetleri, Fen Bilimleri ve Matematik alanında da büyük önem taşır. Adayın dönemlik programlarda dört farklı yarıyılda veya yıllık programlarda iki farklı yılda ön lisans/lisans/lisansüstü düzeyde ders vermiş olması 2 puan kazandırır. Bu maddeden en az 2 puan alması zorunludur ve üst sınır 6’dır (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr).
11.2. Kadrolu Öğretim Elemanı Olarak Görev Yapmak
Doktora unvanının alınmasından sonra en az 2 yıl yükseköğretim kurumlarında kadrolu öğretim elemanı olarak görev yapanlar, bu kategoriden doğrudan 2 puan alır. Fen Bilimleri ve Matematik’te araştırma laboratuvarları ve deneysel çalışmalar sıkça olduğu için, öğretim faaliyeti de adayın aynı zamanda deneysel altyapıyı öğrencilere aktarması bakımından önemlidir.
12. Patent/Faydalı Model
12.1. Uluslararası Patent
Tescil edilmiş uluslararası patent, Fen Bilimleri ve Matematik alanında yenilikçi buluşların korunmasını gösterir ve 20 puan değerindedir. Buluş basamağı, yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik ölçütlerini karşılayan patentler bu kapsamda kabul edilir (UAK, 2025).
12.2. Ulusal Patent
Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescil edilmiş ulusal patent 10 puan kazandırır. Fen ve Matematik temelli buluşlar, çok çeşitli sektörlere uygulanabilirlik gösterebilir.
12.3. Faydalı Model
Tescil edilmiş faydalı model, 5 puan değerindedir. Patent kadar kapsamlı inceleme sürecinden geçmeyen ancak pratik bir yenilik sunan buluşlar bu şekilde değerlendirilir.
12.4. Kişisel Patent Başvurusu
Kişisel patent başvurusu yapmak 2 puan sağlar. Tescil gerçekleşmeden de bu başvuru belirli oranda adayın yenilikçi düşünce yeteneğini yansıtır. Ancak tescil edilmesi durumunda puan değeri daha yüksek olur.
12.5. Puan Paylaşımı
Bir patent ya da faydalı model birden fazla kişi adına tescil edilmişse puan, kişiler arasında eşit bölünür. Fen Bilimleri ve Matematik alanındaki buluşlar genellikle çoklu araştırma ekibiyle geliştirildiğinden bu kural, adil puan paylaşımı için gereklidir.
13. Ödül
13.1. YÖK ve TÜBİTAK Ödülleri
YÖK Yılın Doktora Tezi Ödülü, YÖK Üstün Başarı Ödülü, TÜBİTAK Bilim Ödülü, TÜBİTAK Teşvik Ödülü (UBYT hariç), TÜBA GEBİP ve TÜBA TESEP gibi prestijli ödüllerden herhangi birini alan aday, 25 puan elde eder (UAK, 2025). Fen Bilimleri ve Matematik’te bu tür ödüller, adayın üst düzey bilimsel yetkinlik sergilediğini gösterir.
13.2. Puan Sınırı
Bu kategoriden alınabilecek puanın üst limiti 25’tir. Yani aday birden fazla ödül almış olsa dahi, bu kategorideki puan toplamı 25’i aşamaz. Böylelikle ödüllerin tek başına doçentlik puanlamasında baskın hale gelmesi engellenir.
14. Editörlük
14.1. Uluslararası Dergi Editörlüğü
SCIE, SSCI, AHCI, ESCI veya Scopus kapsamındaki dergilerde editörlük yapmak 2 puan kazandırır. Fen Bilimleri ve Matematik’te bir derginin editörü olmak, adayın alanın yayın süreçlerini yönetme becerisini gösterir.
14.2. BKCI veya Scopus Kapsamındaki Kitapta Editörlük
BKCI veya Scopus tarafından taranan kitaplarda editörlük yapmak 1 puan değerindedir. Örneğin çok yazarlı bir akademik eserin fen/matematik konularında editörlüğünü yürütmek bu puanlamaya girer.
14.3. TR Dizin Kapsamındaki Dergi Editörlüğü
TR Dizin’de taranan ulusal dergilerde editörlük yapmak da 1 puan değerindedir. Fen Bilimleri ve Matematik alanında ulusal yayın kalitesini yükseltmek, editörlük görevlerinin temel amaçlarındandır.
14.4. Puan Sınırı
Editörlük faaliyetlerinden alınabilecek toplam puan, 4’ü aşamaz. Aday birden fazla dergide görev alsa bile bu üst sınır sabittir. Bu kural, editörlüğün önemli ancak tek başına belirleyici olmayan bir faaliyet olarak konumlanmasını sağlar.
15. Diğer Kriterler
15.1. Web of Science H-indeksi
Adayın Web of Science veritabanına göre en az 5 düzeyinde bir h-indeksine sahip olması, 5 puan olarak değerlendirilir (UAK, 2025). H-indeksi, yazarın hem yayın sayısını hem de bu yayınların atıf alma durumunu bir arada ölçmesi bakımından fen ve matematik camiasında sıkça kullanılan bir metriktir.
15.2. Yurt Dışı Araştırma veya Öğretim Faaliyeti
YÖK’ün kabul ettiği sıralama kuruluşlarından (ARWU, CWTS Leiden, QS, THE, URAP) herhangi birinde ilk 300’de yer alan bir üniversitede, kesintisiz en az altı ay süreyle yurt dışı araştırma veya öğretim faaliyetinde bulunan adaylar 5 puan kazanır. Fen Bilimleri ve Matematik alanlarında yurt dışı araştırma deneyimi, uluslararası iş birliği ve küresel görünürlük açısından önemlidir.
15.3. Üst Sınır
Bu madde kapsamındaki puanlar en fazla 10 olabilir. Yani aday hem h-indeks şartını sağlayıp hem de yurt dışı deneyimine sahip olsa bile toplam 10 puanı aşamaz. Amaç, farklı faaliyetlerin dengeli bir şekilde değer bulmasını sağlamaktır.
16. Değerlendirme ve Sonuç
Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı, özellikle deneysel ve kuramsal çalışmaların hızla geliştiği bir alandır ve bu alanda doçentlik unvanı almak isteyen adayların çok boyutlu bir akademik yetkinliğe sahip olmaları beklenir. 2025 Mart dönemi doçentlik başvuru şartları da bu çok boyutlu yapıyı yansıtacak şekilde tasarlanmış; adayın makale yayınlarından atıflara, tez danışmanlıklarından bilimsel projelere, kitaptan patent faaliyetlerine kadar uzanan geniş bir yelpazede yeterlilik göstermesini talep etmektedir (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr).
Özellikle uluslararası makaleler alanında getirilen “başlıca yazar” kavramı ve Q1, Q2, Q3 dergilerde alınması gereken asgari puanlar, adayın doktora sonrasında uluslararası standartlarda nitelikli araştırmalar yapmasını sağlamayı hedefler. Biyoloji, Kimya, Fizik gibi deneysel ağırlıklı alanlarla Matematik ve İstatistik gibi kuramsal alanlar arasındaki puan farklılıkları, disiplinlerin yapısını ve yayın dinamiklerini göz önünde bulundurur.
Ulusal makaleler ve TR Dizin kapsamındaki dergiler de Türkiye’deki bilim camiasına katkıyı vurgulamaktadır. Lisansüstü tezlerden üretilen yayınların toplam puanının sınırlandırılması ise adayın doktora sonrası bağımsız çalışmalarını teşvik etme amacını yansıtır. Aynı zamanda proje, atıf, editörlük, bilimsel toplantı gibi farklı faaliyetlerin puanlanması, çok yönlü bir akademik portre oluşturmayı sağlar. Patent ve faydalı model gibi yenilikçi çıktılar, fen ve matematik alanlarında sanayi ve teknoloji ile etkileşimin önemini vurgular.
Tüm bu kriterlerin ortak paydası, Türkiye’de bilimsel kalitenin ve uluslararası görünürlüğün artırılmasıdır. Adayların, doktora derecesini aldıktan sonra bu kriterleri dikkatle inceleyerek akademik planlamalarını yapmaları büyük önem taşır. Örneğin, doktora sonrası ilk birkaç yıl içinde Q1, Q2 veya Q3 dergilerde düzenli olarak yayın yapmayı hedeflemek, ulusal makale puanlarını da zamanında tamamlamak, proje çalışmalarına aktif biçimde katılmak ve öğrenci tez danışmanlığı üstlenmek, uzun vadede doçentlik başvurusunu kolaylaştıracak stratejik adımlardır.
Adayın kendi çalışmalarına özeleştirel bir gözle bakarak “hangi kategorilerde puan eksiği var” sorusunu sürekli gündemde tutması yararlı olacaktır. Örneğin, çok sayıda uluslararası makalesi olmasına rağmen TR Dizin yayın eksiği varsa, bu açığı kapatmak üzere ulusal düzeyde kaliteli dergilerde de yayın yapmak gerekir. Ya da adayın atıf puanında bir eksiklik söz konusuysa, bilimsel iş birliği ağını genişletmek, çalışmaları daha görünür kılacak konferanslarda sunum yaparak uluslararası araştırmacılarla iletişimi artırmak önemli stratejiler olabilir. Proje deneyimi zayıf olan bir aday ise AB Çerçeve Programları veya TÜBİTAK projelerinde yer alarak hem maddi hem de bilimsel destek sağlayacak bir alt yapıya kavuşabilir.
Sonuç olarak, Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı 2025 Mart dönemi doçentlik başvuru şartları, doktoradan sonra bilimsel üretkenliğin sürdürülmesini, yayınların uluslararası kalitede olmasını ve farklı faaliyet alanlarında çeşitlilik oluşturulmasını şart koşar. Bu kriterlerin temelini oluşturan anlayış, bilimin evrensel bir çaba olması ve fen-matematik alanlarında rekabetin küresel düzeyde gerçekleştiği gerçeğidir. Türkiye’de akademik yükseltme mekanizması, bu küresel rekabette nitelikli araştırmacıların yetişmesini ve bilimsel çalışmaların uluslararası standartlarla uyumlu olmasını hedeflemektedir. Adaylar, burada anlatılan hususlara dikkat ederek akademik kariyer planlamalarını yaptıklarında, doçentlik başvurusu sürecini daha şeffaf ve başarılı bir şekilde yönetebilir.
Kaynakça
Anahtar Kelimeler (Virgülle Ayırılmış)
Fen Bilimleri, Matematik, Doçentlik, Başlıca Yazar, Uluslararası Makale, Ulusal Makale, TR Dizin, Lisansüstü Tez, Puanlama Sistemi, Proje Yürütücülüğü, Atıf, Patent, Editörlük, Eğitim Öğretim Faaliyetleri, H-indeksi