Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri ve SPSS Uygulamaları

TIBBİ ARAŞTIRMALARDA İSTATİSTİKSEL ANALİZ TEKNİKLERİ VE SPSS UYGULAMALARI

1. GİRİŞ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Tıbbi araştırmalar, bilimsel ilerlemenin en temel araçlarından birini oluşturmaktadır. İnsan sağlığının geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesi, tanı ve tedavi süreçlerinin iyileştirilmesi, yeni ilaç ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi gibi pek çok hedef, ancak güvenilir bilimsel çalışmalarla mümkündür. Bu nedenle tıp alanında yapılan araştırmalarda, istatistiksel analiz teknikleri merkezi bir rol oynamaktadır (Altman, 1991).

İstatistiksel analiz, elde edilen verilerin anlamlı ve doğru bir şekilde değerlendirilmesini, araştırma sorularının yanıtlanmasını ve bilimsel hipotezlerin test edilmesini sağlar. Yanlış seçilmiş veya uygunsuz uygulanan analizler, bilimsel sonuçların güvenilirliğini zedeleyebilir ve tıbbi uygulamalarda yanlış yönlendirmelere yol açabilir (Motulsky, 2014). Son yıllarda tıbbi çalışmalarda sıklıkla kullanılan SPSS (Statistical Package for the Social Sciences), kullanıcılara geniş bir istatistiksel analiz yelpazesi sunmakta ve araştırmacıların veri analizi sürecini kolaylaştırmaktadır (Pallant, 2020).

Bu kapsamda, bu yazının amacı, tıbbi araştırmalarda kullanılan istatistiksel analiz tekniklerini teorik ve pratik boyutlarıyla detaylandırmak, SPSS programı ile örnek uygulamalar sunmak ve bilimsel çalışmalarda sık karşılaşılan istatistiksel hata türlerine, raporlamaya ve etik ilkelerine bütüncül bir bakış sunmaktır.

2. TIBBİ ARAŞTIRMALARDA İSTATİSTİĞİN ROLÜ

Tıbbi bilimlerde istatistik, verinin elde edilmesinden analizine, bulguların yorumlanmasından yayına kadar her aşamada kritik bir araçtır. İstatistik, tıbbi araştırmalarda örneklem seçimi, hipotez testi, tedavi etkinliğinin değerlendirilmesi, risk ve koruyucu faktörlerin belirlenmesi, epidemiyolojik incelemeler ve halk sağlığı analizleri gibi geniş bir yelpazede kullanılır (Pocock, 1983; Bland, 2015).

Modern tıpta kanıta dayalı tıp anlayışının gelişmesiyle, istatistiksel analizlerin doğruluğu ve raporlanma kalitesi büyük önem kazanmıştır. Araştırma bulgularının objektifliği, güvenilirliği ve tekrarlanabilirliği istatistiksel yöntemlerin uygunluğu ile doğrudan ilişkilidir (Sterne & Davey Smith, 2001). Nitelikli istatistiksel analizler, tedavi etkinliğinin değerlendirilmesi, risk faktörlerinin belirlenmesi ve epidemiyolojik araştırmalarda güvenilir sonuçların elde edilmesinde temel araçtır.

3. ARAŞTIRMA TÜRLERİ VE UYGUN İSTATİSTİKSEL YÖNTEM SEÇİMİ

3.1. Gözlemsel Araştırmalar

Gözlemsel araştırmalarda araştırmacı, herhangi bir müdahalede bulunmadan mevcut olayları inceler. Bu tür çalışmalar sıklıkla epidemiyolojide ve toplum sağlığı araştırmalarında tercih edilir. Kesitsel, vaka-kontrol ve kohort çalışmaları başlıca gözlemsel araştırma türleridir. Bu tasarımlarda, değişkenler arasındaki ilişkiler, risk ve koruyucu faktörler istatistiksel analizlerle değerlendirilir (Mann, 2003).

3.2. Deneysel Araştırmalar

Deneysel araştırmalarda, araştırmacı belirli bir müdahaleyi uygular ve sonuçlarını gözlemler. Randomize kontrollü çalışmalar (RCT), en güvenilir deneysel araştırma türlerinden biridir ve tıbbi tedavi etkinliği değerlendirmelerinde altın standart olarak kabul edilir. Deneysel araştırmalarda genellikle karşılaştırmalı analizler (örneğin, t-testi, ANOVA) uygulanır (Friedman et al., 2010).

3.3. Klinik Araştırmalar

Klinik araştırmalar, insan katılımcılar üzerinde yürütülen bilimsel çalışmalardır. Tedavi, tanı ve önleyici yöntemlerin etkililiği ve güvenliği bu tür çalışmalarla ortaya konur. Klinik araştırmalarda, uygun istatistiksel yöntemlerin seçimi çalışmanın iç ve dış geçerliliği açısından kritiktir (Hulley et al., 2013).

4. VERİ TÜRLERİ VE ÖLÇÜM DÜZEYLERİ

Veri tipleri, kullanılacak istatistiksel yöntemlerin belirlenmesinde temel kriterlerden biridir. Tıbbi araştırmalarda veri türleri genellikle nitel (kategorik) ve nicel (sayısal) olarak ikiye ayrılır.

4.1. Nitel ve Nicel Veriler

Nitel Veriler: Göz rengi, cinsiyet, hastalık var/yok gibi kategorik ifadeler.
Nicel Veriler: Boy, kilo, kan basıncı gibi ölçülebilen ve sayısal değer alan değişkenler.

4.2. Ölçek Türleri

Nominal Ölçek: Kategoriler arasında sıralama yoktur (ör. cinsiyet, kan grubu).
Ordinal Ölçek: Kategoriler sıralanabilir fakat aradaki mesafe ölçülemez (ör. ağrı şiddeti: hafif, orta, şiddetli).
Aralıklı Ölçek: Sıralama ve aralarındaki fark anlamlıdır, fakat mutlak sıfır yoktur (ör. sıcaklık).
Oransal Ölçek: Hem sıralama, hem farklar anlamlı, hem de mutlak sıfır vardır (ör. boy, kilo).

Bu farklı veri türleri, analizde kullanılacak istatistiksel testlerin seçimini belirler (Stevens, 1946).

5. İSTATİSTİKSEL ANALİZ SÜRECİ

5.1. Hipotez Oluşturma

Bilimsel araştırmalarda öncelikle bir araştırma hipotezi (H1) ve sıfır hipotezi (H0) kurulur. İstatistiksel analizler çoğunlukla H0’ın reddi üzerine temellenir.

5.2. İstatistiksel Hata Türleri

Tip I Hata (Alfa): Gerçekte doğru olan H0’ın yanlışlıkla reddedilmesi.
Tip II Hata (Beta): Gerçekte yanlış olan H0’ın reddedilememesi.

5.3. Güç Analizi ve Örneklem Büyüklüğü

Araştırma sonuçlarının güvenilirliği için yeterli örneklem büyüklüğü belirlenmelidir. Güç analizi (power analysis), çalışmanın istatistiksel anlamlılık gücünü hesaplamak için kullanılır. Tipik olarak çalışmanın gücü %80’in (0,80) üzerinde olmalıdır (Cohen, 1988).

6. TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER VE TEMEL KAVRAMLAR

Tanımlayıcı istatistikler, veri setinin özetlenmesi ve temel özelliklerinin anlaşılması için kullanılır.

6.1. Merkezi Eğilim Ölçüleri

Ortalama (Mean): Tüm değerlerin toplamının gözlem sayısına bölünmesi.
Medyan (Median): Verilerin ortadaki değeri.
Mod (Mode): En sık tekrar eden değer.

6.2. Dağılım Ölçüleri

Standart Sapma: Verilerin ortalama etrafında ne kadar dağıldığını gösterir.
Varyans: Standart sapmanın karesidir.
Minimum, Maksimum, Çeyrekler: Verinin yayılımı ve uç değerleri.

6.3. Grafiksel Sunumlar

Histogram, kutu grafiği (box-plot), pasta grafiği, saçılım diyagramı (scatter plot) gibi görsel araçlar, verinin daha kolay anlaşılmasını sağlar.

7. KARŞILAŞTIRMALI İSTATİSTİKSEL ANALİZ YÖNTEMLERİ

7.1. Parametrik Testler

t-Testi: İki grup ortalaması karşılaştırılır (bağımsız veya eşleştirilmiş örneklemler).
ANOVA: Üç veya daha fazla grup ortalaması karşılaştırılır.
Paired t-Test: Aynı grubun müdahale öncesi ve sonrası verileri karşılaştırılır.

7.2. Nonparametrik Testler

Parametrik testlerin varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda kullanılır:

Mann-Whitney U Testi: İki bağımsız grubun medyanları karşılaştırılır.
Kruskal-Wallis Testi: Üç veya daha fazla grubun medyanları karşılaştırılır.
Wilcoxon Testi: Eşleştirilmiş gruplar arası fark.

7.3. Kategorik Verilerde Analiz

Ki-Kare Testi (χ2): Kategorik veriler arasındaki ilişkiyi test eder.
Fisher’s Exact Test: Küçük örneklemli kategorik veri analizlerinde tercih edilir.

8. İLİŞKİ VE KORELASYON ANALİZLERİ

8.1. Korelasyon Katsayıları

Pearson Korelasyonu: İki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi ölçer.
Spearman Korelasyonu: Sıralı (ordinal) değişkenler arasındaki ilişkiyi değerlendirir.

8.2. Regresyon Analizleri

Doğrusal Regresyon: Bir bağımlı değişkenin bir veya daha fazla bağımsız değişken tarafından tahmin edilmesini sağlar.
Lojistik Regresyon: Bağımlı değişkenin kategorik olduğu durumlarda kullanılır (ör. hastalık var/yok).

9. ÇOKLU DEĞİŞKENLİ İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLER

9.1. Çoklu Regresyon

Birden fazla bağımsız değişkenin, bir sürekli bağımlı değişken üzerindeki etkisini analiz eder.

9.2. Faktör Analizi

Birçok değişkeni bir arada ele alarak gizli yapıları ortaya çıkarmayı hedefler.

9.3. Kümeleme Analizi

Verilerin benzerliklerine göre gruplara ayrılması sürecidir (Clustering).

10. HAYATTA KALMA ANALİZLERİ VE KLİNİK UYGULAMALAR

10.1. Kaplan-Meier ve Log-Rank Testi

Hayatta kalma analizlerinde, bir olayın (ör. ölüm, hastalık nüksü) zamana göre dağılımını gösterir.

10.2. Cox Regresyonu

Hayatta kalma verilerinde çoklu değişkenli analiz sağlar.

11. SPSS YAZILIMI İLE UYGULAMALAR

11.1. SPSS’e Veri Girişi

SPSS’in arayüzünde veri girişi; değişken tanımlama (Variable View) ve veri değerlerinin girilmesi (Data View) aşamalarından oluşur. Her değişkene uygun ölçüm düzeyi atanmalıdır.

11.2. Tanımlayıcı İstatistikler Uygulamaları

SPSS’de “Analyze > Descriptive Statistics > Frequencies/Descriptives” sekmesi kullanılarak, merkezi eğilim ve dağılım ölçüleri kolayca hesaplanabilir.

11.3. Hipotez Testleri Uygulamaları

İki grup ortalaması karşılaştırmak için “Analyze > Compare Means > Independent-Samples T Test” veya parametrik olmayan testler için “Nonparametric Tests” menüsü kullanılır. SPSS, sonuçları tablo ve grafiklerle raporlar.

11.4. Regresyon ve Korelasyon Uygulamaları

“Analyze > Correlate > Bivariate” menüsü ile korelasyon katsayıları; “Analyze > Regression” ile doğrusal ve lojistik regresyon analizleri yapılır.

11.5. İleri Seviye Analizler

Faktör analizi, kümeleme analizi ve hayatta kalma analizleri için SPSS’in “Dimension Reduction”, “Classify” ve “Survival” menüleri kullanılabilir.

12. SPSS SONUÇLARININ YORUMLANMASI VE RAPORLANMASI

SPSS analizlerinden elde edilen sonuçların bilimsel bir makale formatında yorumlanması gerekir. Raporlama sırasında, p-değerleri, güven aralıkları, etki büyüklükleri ve tablolar açık ve anlaşılır biçimde sunulmalıdır. Sonuçların istatistiksel anlamlılığı yanında, klinik/pratik anlamlılığı da mutlaka tartışılmalıdır (Lang & Altman, 2013).

13. TIBBİ ARAŞTIRMALARDA İSTATİSTİKSEL HATALAR VE DOĞRU YORUMLAMA

Sık yapılan istatistiksel hatalar arasında; yanlış test seçimi, örneklem büyüklüğünün yetersizliği, veri dönüşümlerinin ihmal edilmesi, çoklu test düzeltmelerinin yapılmaması ve p-değerinin yanlış yorumlanması yer almaktadır (Ioannidis, 2005). Bu hatalardan kaçınmak için her aşamada danışmanlık almak ve güncel kılavuzları takip etmek gerekir.

14. ETİK İLKELER VE YAYINLARDA İSTATİSTİKSEL DOĞRULUK

Tıbbi araştırmalarda etik ilkeler; veri manipülasyonu, sonuçların abartılması ve intihal gibi bilimsel sahtekârlıkların önlenmesi açısından vazgeçilmezdir. Raporlanan tüm analizler ve sonuçlar şeffaf olmalı, tekrarlanabilirlik ilkesine uygun şekilde paylaşılmalıdır (World Medical Association, 2013).

15. SONUÇ VE ÖNERİLER

Tıbbi araştırmalarda güvenilir ve anlamlı sonuçlara ulaşmanın yolu, uygun istatistiksel yöntemlerin seçimi, titiz veri yönetimi ve doğru yorumlamadan geçmektedir. SPSS gibi profesyonel yazılımlar, araştırmacıların işini kolaylaştırırken, temel istatistik bilgisi olmadan bu araçların doğru kullanılması mümkün değildir. Bilimsel araştırmalarda, gerektiğinde uzman istatistikçi ve metodoloji danışmanlarından destek almak büyük önem taşımaktadır.

16. KAYNAKÇA

Altman DG. Practical statistics for medical research. Chapman and Hall/CRC; 1991.
Motulsky H. Intuitive Biostatistics: A Nonmathematical Guide to Statistical Thinking. 4th ed. Oxford University Press; 2014.
Pallant J. SPSS Survival Manual. 7th Edition. McGraw Hill; 2020.
Field A. Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. 5th Edition. Sage; 2018.
Pocock SJ. Clinical trials: A practical approach. John Wiley & Sons; 1983.
Bland M. An Introduction to Medical Statistics. Oxford University Press; 2015.
Sterne JA, Davey Smith G. Sifting the evidence—what’s wrong with significance tests? BMJ. 2001;322(7280):226-31.
Mann CJ. Observational research methods. Research design II: cohort, cross sectional, and case-control studies. Emerg Med J. 2003;20(1):54-60.
Friedman LM, Furberg CD, DeMets DL. Fundamentals of clinical trials. 4th Edition. Springer; 2010.
Hulley SB, Cummings SR, Browner WS, Grady D, Newman TB. Designing clinical research. 4th Edition. Lippincott Williams & Wilkins; 2013.
Stevens SS. On the theory of scales of measurement. Science. 1946;103(2684):677-80.
Cohen J. Statistical power analysis for the behavioral sciences. 2nd Edition. Lawrence Erlbaum Associates; 1988.
Lang TA, Altman DG. Basic statistical reporting for articles published in biomedical journals: the “statistical analyses and methods in the published literature” or the SAMPL guidelines. Int J Nurs Stud. 2013;50(10):1416-22.
Ioannidis JP. Why most published research findings are false. PLoS Med. 2005;2(8):e124.
World Medical Association. Declaration of Helsinki: ethical principles for medical research involving human subjects. JAMA. 2013;310(20):2191-4.

tıbbi araştırma, istatistiksel analiz, SPSS, tıbbi istatistik, veri analizi, klinik araştırma, epidemiyoloji, parametrik test, nonparametrik test, hipotez testi, tanımlayıcı istatistik, merkezi eğilim, dağılım ölçüleri, veri türleri, örneklem büyüklüğü, güç analizi, p-değeri, güven aralığı, t-testi, ANOVA, Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis, Ki-kare testi, Fisher’s exact test, korelasyon, Pearson korelasyonu, Spearman korelasyonu, regresyon analizi, doğrusal regresyon, lojistik regresyon, çoklu regresyon, faktör analizi, kümeleme analizi, hayatta kalma analizi, Kaplan-Meier, Log-Rank testi, Cox regresyonu, bilimsel raporlama, klinik uygulama, veri girişi, grafiksel sunum, etik ilkeler, istatistiksel hata, Tip I hata, Tip II hata, veri yönetimi, randomize kontrollü çalışma, gözlemsel araştırma, nominal ölçek, ordinal ölçek, aralıklı ölçek, oransal ölçek, bağımsız örneklem, eşleştirilmiş örneklem, değişken tanımlama, bilimsel yayın, meta-analiz, metodoloji, klinik etkinlik, risk faktörü, epidemiyolojik inceleme, araştırma hipotezi, sonuçların yorumlanması, örneklem seçimi, bilimsel makale, intihal, bilimsel doğruluk, istatistiksel danışmanlık, etik kurallar, veri dönüşümü, çoklu test düzeltmesi, istatistiksel anlamlılık, klinik anlamlılık, güvenilirlik, şeffaflık, tekrarlanabilirlik, veri seti, kutu grafiği, histogram, pasta grafiği, saçılım diyagramı, bilimsel yöntem, bilimsel çalışma, veri analizi süreci, bilimsel sonuç, istatistiksel yöntem, veri tipi, bilimsel bulgu, raporlama, araştırma tasarımı, yayın etiği, veri toplama, bilimsel katkı

by wporganizasyon Uncategorized

SAĞLIK BİLİMLERİ TEMEL ALANI 2025 MART DÖNEMİ DOÇENTLİK BAŞVURU ŞARTLARI: KAPSAMLI BİR DEĞERLENDİRME

SAĞLIK BİLİMLERİ TEMEL ALANI 2025 MART DÖNEMİ DOÇENTLİK BAŞVURU ŞARTLARI

SAĞLIK BİLİMLERİ TEMEL ALANI 2025 MART DÖNEMİ DOÇENTLİK BAŞVURU ŞARTLARI: KAPSAMLI BİR DEĞERLENDİRME

Özet
Bu makalede, Sağlık Bilimleri Temel Alanı’nda 2025 Mart dönemi doçentlik başvurusu yapmak isteyen adaylar için belirlenmiş olan akademik kriterler detaylı biçimde incelenmektedir. Sağlık Bilimleri, tıp, diş hekimliği, eczacılık, veteriner hekimlik gibi uygulama ve araştırma alanlarını kapsadığı için, doktora veya uzmanlık unvanını aldıktan sonraki çalışmaların niteliğini ve çok yönlülüğünü ölçen kapsamlı bir puanlama sistemi oluşturulmuştur. Adayın, yüksek etki faktörlü dergilerde yayımladığı uluslararası makalelerden, TR Dizin kapsamındaki ulusal makalelerden, tez kaynaklı yayınlardan, kitap çalışmalarından, atıflardan, tez danışmanlığından, proje yürütücülüğü veya araştırmacılığından, bilimsel toplantılardaki bildirilerden, eğitim-öğretim faaliyetlerinden, patent/faydalı model başvurularından, alınan ödüllerden ve editörlük görevlerinden sağladığı puanların toplamı en az 100 olmalıdır. Ayrıca bu puanın 90’ının, doktora veya uzmanlık (tıpta, diş hekimliğinde, eczacılıkta, veteriner hekimlikte) unvanının alınmasından sonra elde edilmesi gerekmektedir. Özellikle “Uluslararası Makale” kategorisinde adayın en az 40 puan kazanması ve bu puanı SCIE/SSCI kapsamındaki Q1, Q2 veya Q3 dergilerde başlıca yazar olduğu makalelerle desteklemesi şarttır. Bu yazıda, her kategorideki puanlama sistemi ve asgari zorunluluklar açıklanacak, tez kaynaklı yayınların 20 puanla sınırlandırılması, TR Dizin’den en az 2 makale gerekliliği, atıf alınması zorunluluğu gibi ayrıntılar üzerinde durulacaktır. Sonuç olarak, Sağlık Bilimleri temel alanında doçentlik başvurusu yapmak isteyen adayların, 2025 Mart dönemi için planlamalarını nasıl yapmaları gerektiğine dair kapsamlı bir rehber sunulacaktır.

1. Giriş

Sağlık Bilimleri Temel Alanı, tıbbi ve biyolojik bilimlerden diş hekimliğine, eczacılığa, veteriner hekimliğe kadar çok sayıda disiplini kapsar. Bu disiplinlerde çalışan araştırmacılar, hastalıkların tanı ve tedavi yöntemlerini geliştirmek, halk sağlığını iyileştirmek, yeni ilaçlar keşfetmek veya biyoteknolojik uygulamalarla yenilikçi çözümler sunmak üzere çalışmalar yaparlar. Dolayısıyla, akademik yükseltme süreçlerinde sadece laboratuvar bazlı araştırmalar değil, klinik uygulamalar ve hasta verilerine dayalı araştırmalar da dikkate alınır.

Türkiye’de doçentlik başvuru süreçlerini düzenleyen Üniversitelerarası Kurul (UAK), her temel alan için ayrı kriterler yayımlamaktadır. Bu kriterler, adayın doktora veya uzmanlık eğitimini tamamladıktan sonra yaptığı çalışmaların kalitesini ve çeşitliliğini ölçmeyi hedefler. Sağlık Bilimleri Temel Alanı 2025 Mart dönemi doçentlik başvuru şartları, adayın yaygın ve yüksek nitelikli bilimsel çıktı üretmesini, uluslararası literatürde tanınmasını ve alana özgü uygulamalı/klinik becerilerini belgelendirmesini amaçlayan detaylı bir puanlama sistemini yansıtır.

Bu sistemde, adayın uluslararası ve ulusal makaleleri, tez kaynaklı yayınları, kitap ve kitap bölümleri, atıflar, proje deneyimleri, bilimsel toplantılarda sunulan bildiriler, eğitim-öğretim faaliyetleri, patent/faydalı model çalışmaları, ödülleri, editörlük görevleri gibi çok yönlü faaliyetleri değerlendirmeye alınır. Ayrıca, her kategoride belirli puan üst sınırları ve doktora/uzmanlık sonrası yapılması gereken asgari koşullar öngörülür. Örneğin, “Uluslararası Makale” başlığında, SCIE veya SSCI’de Q1, Q2, Q3 sınıflandırmasında yer alan makalelerden elde edilen puanların en az 40 olması ve bunların üçünde başlıca yazar olunması zorunluluğu, adayın yüksek etkiye sahip dergilerde bağımsız araştırmacı olarak tanınması hedefine yöneliktir.

Bu makalede, söz konusu kriterlerin detaylarına yer verilecek; her maddenin nasıl puan getirdiği, hangi maddelerde asgari koşullar olduğu ve hangi konuların adaylar açısından kritik önem taşıdığı açıklanacaktır. Böylece, Sağlık Bilimleri Temel Alanı 2025 Mart dönemi doçentlik başvurusu yapmayı planlayan adaylar, belgelerini nasıl hazırlayacaklarına, hangi yayın stratejileri izleyebileceklerine dair kapsamlı bir fikir edineceklerdir.

2. Asgari 100 Puan ve Doktora/Uzmanlık Sonrası 90 Puan Koşulu

Sağlık Bilimleri Temel Alanı’nda doçentlik başvurusunda bulunan adayın, tabloda (Tablo 10) listelenen faaliyetlerden en az 100 puan toplaması zorunludur (UAK, 2025, https://www.uak.gov.tr). Bu puanın en az 90’ı, doktora veya tıpta (diş hekimliğinde, eczacılıkta, veteriner hekimlikte) uzmanlık unvanının alındığı tarihten sonra gerçekleştirilmiş çalışmalardan elde edilmiş olmalıdır. Buna paralel şekilde, “Lisansüstü Tezlerden Üretilmiş Yayın” başlığından alınan puanlar bu 90 puan hesabına dahil edilmez; bu düzenleme, doktora veya uzmanlık sonrasındaki bağımsız araştırma potansiyelini ortaya koymak amacını güder.

Yan dal uzmanlığından başvuranlarda, ana dal uzmanlığının alınmasından sonra gerçekleştirilen faaliyetler esas alınır. Ayrıca, her faaliyet yalnızca bir kategoride puanlanır; örneğin aynı makale hem “Uluslararası Makale” hem de “Lisansüstü Tezlerden Üretilmiş Yayın” olarak çifte puan alamaz. Tek yazarlı makaleler için yazar tam puan alırken, iki yazarlı makalelerde başlıca yazar 0.8 katsayıyla, ikinci yazar 0.5 katsayıyla puan elde eder. Üç veya daha çok yazarlı makalelerde başlıca yazar puanın yarısını, diğer yazarlar kalan yarısını eşit olarak paylaşır. Başlıca yazarın belirtilmediği durumlarda, puan tüm yazarlara eşit olarak dağıtılır. Diğer yayın türlerinde (bildiri, kitap vb.) puan, yazarlar arasında eşit bölünür.

3. Uluslararası Makale

Sağlık Bilimleri alanında uluslararası dergilerde makale yayımlamak, adayın küresel literatüre katkısını ve etki düzeyini yansıtır. Bu kategoridekiler, tez dışı olmak kaydıyla şu şekilde puanlanır:

3.1. SCIE veya SSCI (Q1, Q2, Q3, Q4)

Q1 (en yüksek etki dilimi): 30 puan
Q2: 20 puan
Q3: 15 puan
Q4: 10 puan

Sağlık Bilimleri’nde özellikle SCIE çok yaygındır; klinik ve temel tıp dallarında SSCI nadir de olsa kullanılabilir. Q1 ve Q2 dergilerde yayımlanan makaleler yüksek prestijde kabul edilir.

3.2. AHCI

AHCI (Arts and Humanities Citation Index) özellikle tıp tarihi, tıp etiği veya sağlık alanının beşerî boyutlarını içeren çalışmalar için geçerli olabilir. AHCI’de yayımlanan makaleler 20 puan getirir.

3.3. ESCI veya Scopus

ESCI (Emerging Sources Citation Index) veya Scopus’ta taranan dergilerdeki makaleler 10 puan değeri taşır. Sağlık Bilimleri’nde pek çok dergi bu dizinlerde yer alır.

3.4. Diğer Uluslararası İndeks

Bu kapsamdaki dergiler 5 puan değerindedir. SCIE, SSCI, AHCI, ESCI veya Scopus dışındaki indeksler daha düşük etki düzeyinde kabul edilir.

3.5. Editöre Mektup, Araştırma Notu, Özet veya Kitap Kritiği

Bu tür yazılar 3 puanla sınırlıdır, çünkü tam makale statüsünde değildir.

3.6. Vaka Takdimi (Case Report)

SCIE kapsamındaki dergilerde yayımlanmış bir vak’a takdimi 5 puan değerindedir. Sağlık alanında, ilgi çekici vakaların bilimsel değeri bu şekilde puanlanır.

3.7. Asgari Zorunluluk: Doktora/Uzmanlık Sonrası 40 Puan ve 3 Makalede Başlıca Yazar

Bu maddenin en kritik koşulu, doktora veya uzmanlık sonrası SCIE veya SSCI kapsamındaki dergilerde (Q1, Q2, Q3, Q4) yayımlanmış makalelerden en az 40 puan almak ve bunların en az üçünde başlıca yazar olmaktır (Q4 dergiler 10 puan getirse de, aday 40 puana ulaşmak için Q1/Q2/Q3 yayınları daha fazla puan sağlayabilir). Bu kural, adayın akademik bağımsızlığını ve uluslararası tanınırlığını yüksek etki faktörlü dergilerde sergilemesini hedefler.

4. Ulusal Makale

Sağlık Bilimleri’nde ulusal dergilerde yayımlanan makaleler, Türkiye’deki akademik camiaya katkıyı gösterir. Bu maddeye göre, tez dışı yayınlar şu şekilde puanlanır:

4.1. TR Dizin (TÜBİTAK ULAKBİM)

TR Dizin kapsamındaki dergilerde yayımlanan makaleler 10 puan değerindedir. Editöre mektup, özet veya kitap incelemesi ise 10 puana dahil olmamak üzere alt kategorilere girer.

4.2. Diğer Hakemli Dergiler

TR Dizin dışında hakemli süreçten geçen ulusal dergilerde yayımlanan makaleler 4 puan getirir. Bu kategorilerde de editöre mektup, araştırma notu vb. 2 puanla sınırlıdır.

4.3. Doktora/Uzmanlık Sonrası Koşulu

Adayın, doktorasını veya uzmanlığını aldıktan sonra, ikisi TR Dizin kapsamındaki dergi olmak üzere en az üç ulusal makale yapması; ayrıca bu yayınlardan en az ikisinde başlıca yazar olması gerekir. Bu madde, Türkiye’deki bilimsel literatürü desteklemek ve adayın özgün katkısını (başlıca yazar niteliğiyle) görmek amacına yöneliktir.

Yabancı uyruklu adaylar veya yurtdışında denkliği başvuranlar, TR Dizin makale koşulunu karşılayamıyorsa, aynı sayıdaki yayını 1. maddenin (a, b, c) bentleri (SCIE/SSCI/AHCI, ESCI/Scopus) doğrultusunda yapmalıdır.

5. Lisansüstü Tezlerden Üretilmiş Yayın

Bu bölüm, adayın doktora/uzmanlık tezine dayanarak ürettiği yayınlarla ilgilidir.

5.1. Puan Değerleri

SCIE, SSCI, AHCI makale: 20 puan
ESCI, Scopus makale: 10 puan
Diğer uluslararası indeks: 5 puan
TR Dizin: 8 puan
BKCI kapsamındaki kitap: 20 puan
BKCI kapsamındaki kitapta bölüm: 10 puan
Diğer uluslararası/ulusal kitap: 5 puan
Diğer uluslararası/ulusal kitapta bölüm: 3 puan
Uluslararası bilimsel toplantı (CPCI) bildirisi: 3 puan
Diğer toplantı bildirisi: 2 puan

Aday, bu kategoriden en fazla 20 puan elde edebilir. Ayrıca g veya h (diğer uluslararası/ulusal kitap ve kitap bölümü) toplam 5 puanı geçemez.

5.2. Zorunluluk

Adayın tezinden en az bir yayın çıkarması beklenir. Bu, yüksek lisans/doktora/uzmanlık tezlerinin bilimsel yayına dönüştürülmesini teşvik eder. Ancak toplanabilecek toplam puan 20 ile sınırlıdır.

6. Kitap

Ders kitabı dışındaki özgün bilimsel kitap ve kitaptaki bölümler, adayın derinlemesine araştırma ve yazma becerisini gösterir.

6.1. BKCI Kapsamındaki Kitap ve Bölüm

BKCI kapsamındaki kitap: 20 puan
BKCI kapsamındaki kitapta bölüm: 10 puan

BKCI (Book Citation Index), uluslararası ölçekte önem arz eden kitapları içerir.

6.2. Diğer Uluslararası/Ulusal Kitap ve Bölüm

Diğer kitap: 5 puan
Diğer kitapta bölüm: 3 puan

6.3. Puan Sınırı

Bu madde kapsamında en fazla 20 puan alınabilir. Ayrıca c veya d bentlerinden (diğer kitap ve kitap bölümleri) toplamda en fazla 5 puan toplanır. Aynı kitabın birden fazla bölümünü yazsa bile yalnızca bir bölüm puanlanır.

7. Atıf

Sağlık Bilimleri’nde atıflar, yayınların ne kadar kullanıldığını ve klinik/pratik etki düzeyini yansıtır.

7.1. Puan Değerleri

SCIE, SSCI, AHCI, ESCI, Scopus: 3 puan
BKCI kapsamındaki kitapta atıf: 2 puan
TR Dizin dergilerinde atıf: 2 puan
Diğer uluslararası/ulusal kitap/dergi: 1 puan

Doktora/uzmanlık sonrasındaki yayınlar üzerinden en az 5 puan atıf almak gerekir. Bu maddeden en fazla 10 puan elde edilir. Kişinin kendi eserlerine atıfları veya aynı yayında tekrar eden atıflar geçersizdir.

8. Lisansüstü Tez Danışmanlığı

Tamamlanmış doktora tezleri 5 puan, yüksek lisans tezleri 3 puan getirir. En fazla 10 puanla sınırlıdır. İkinci danışmansanız puanın yarısını alırsınız. Sağlık Bilimleri’nde uzmanlık öğrencilerine veya doktora programlarına danışmanlık vermek, akademik yetiştiriciliğin önemli bir ölçütüdür.

9. Bilimsel Araştırma Projesi

AB Çerçeve Programları, TÜBİTAK projeleri, uluslararası destekli projeler, kamu/özel ArGe projeleri veya üniversite BAP projeleri de adayın araştırma kabiliyetini gösterir.

9.1. Puan Değerleri

AB/TÜBİTAK projesi yürütücüsü: 15 puan, araştırmacı: 10 puan, danışman: 5 puan
Uluslararası destekli proje (rapor hariç): 10 puan
Kamu/özel kuruluş ArGe projesi: 5 puan
Üniversitedeki BAP projesi yürütücülüğü (tez ve uzmanlık projeleri hariç): 3 puan

Toplamda 20 puan sınırı vardır. Klinik çalışmalar, çok merkezli araştırmalar, deneysel çalışmalar vb. projeler bu kategoride puanlanır.

10. Bilimsel Toplantı

Doktora/uzmanlık sonrası yapılmış bilimsel toplantı bildirileri, adayın bilimsel etkileşimini yansıtır.

10.1. Uluslararası Bilimsel Toplantılar (CPCI)

Tam metin/özetin CPCI’da (Conference Proceedings Citation Index) yayımlanması 5 puan değeri taşır. Bu kategoriden en fazla 10 puan elde edilebilir ve en az 5 puan toplamak zorunludur.

10.2. Diğer Uluslararası/Ulusal Bilimsel Toplantılar

Basılı veya elektronik halde yayımlanmış bildiri 3 puan eder. Toplantının bilimsel niteliğini resmi düzenlemeler doğrular. Aynı toplantıda yalnızca bir çalışma puanlanır.

11. Eğitim-Öğretim

Doktora, tıpta uzmanlık, diş hekimliğinde uzmanlık, eczacılıkta uzmanlık veya veteriner hekimlikte uzmanlık sonrası eğitim faaliyetleri adayın öğretim becerisini gösterir.

11.1. Ders Verme

4 farklı yarıyılda ders (dönemlik): 2 puan
2 farklı yılda ders (yıllık): 2 puan

Bu maddeden en az 2 puan alması gerekir. En fazla 6 puanla sınırlıdır. Doktora/uzmanlık sonrası 2 yıl yükseköğretim kadrosunda görev yapanlara 2 puan otomatik tanımlanır.

12. Patent/Faydalı Model

Sağlık Bilimleri’nde ilaç, tıbbi cihaz, biyoteknoloji vb. alanlarda patent veya faydalı model geliştirmek mümkündür.

12.1. Puan Değerleri

Uluslararası patent (tescilli): 20 puan
Ulusal patent (tescilli): 10 puan
Faydalı model (tescilli): 5 puan
Kişisel patent başvurusu: 2 puan

Çoklu tescil ortaklığında puan eşit bölünür.

13. Ödül

YÖK Yılın Doktora Tezi Ödülü: 25 puan
YÖK Üstün Başarı Ödülü: 25 puan
TÜBİTAK Bilim Ödülü: 25 puan
TÜBİTAK Teşvik Ödülü (UBYT hariç): 25 puan
TÜBA GEBİP: 25 puan
TÜBA TESEP: 25 puan

En fazla 25 puanla sınırlıdır. Sağlık Bilimleri’nde TÜBİTAK Bilim Ödülü veya YÖK Doktora Tezi Ödülü gibi prestijli ödüller, adayın akademik başarısını vurgular.

14. Editörlük

SCIE, SSCI, AHCI, ESCI, Scopus dergide editörlük: 2 puan
BKCI veya Scopus kapsamındaki kitap editörlüğü: 1 puan
TR Dizin dergide editörlük: 1 puan

Toplam 4 puanı geçemez. Sağlık bilimleri dergilerinde editörlük yapmak, hakem süreçleri ve yayın politikası yönetimini içerir.

15. Diğer

h-indeksi (Web of Science) ≥ 5: 5 puan
İlk 300’deki üniversitede 6 ay kesintisiz araştırma/öğretim: 5 puan

Toplamda 10 puan sınırı vardır. Sağlık Bilimleri’nde Web of Science h-indeksi, adayın atıf profilini yansıtır; yurtdışı araştırma faaliyeti de global bağlantıyı gösterir.

16. Doktora/Uzmanlık Sonrası Zorunluluklar

16.1. Uluslararası Makalede 40 Puan ve 3 Başlıca Yazar Makale

Belki en çarpıcı koşul, doktoradan veya tıpta/diş hekimliğinde/eczacılıkta/veteriner hekimlikte uzmanlıktan sonra SCIE/SSCI kapsamındaki dergilerden (Q1, Q2, Q3 veya Q4) en az 40 puan toplamak ve en az 3 makalede başlıca yazar olmaktır. Aday, Q4 dergilerle 40 puana ulaşmak için 4 makale (her biri 10 puan) dahi yayınlasa, başlıca yazar sayısı 3 makaleyi karşılamalıdır. Q1 dergilerden yayın yapmak daha çabuk puan kazandırır (her biri 30 puan) ancak ortak yazar sayısı ve başlıca yazar kriteri puanın paylaşılmasına yol açabileceğinden, planlama önemlidir.

16.2. Ulusal Makalede Asgari 3 Yayın, 2’si TR Dizin, 2’sinde Başlıca Yazar

Adayın ülke içi akademik camiaya katkısını vurgulamak amacıyla, doktora/uzmanlık sonrasında TR Dizin dergilerinde 2 makale dâhil en az 3 ulusal yayını bulunmalı, bunlardan en az 2’sinde başlıca yazar olmalıdır. Tek yazarlı veya danışman-öğrenci ortak yazar makalelerde başlıca yazar statüsü kazanılır.

16.3. Tezden Üretilen Yayınların 20 Puan Sınırı

Tez kaynaklı çalışmalardan 20 puanla sınırlandığından, adayın tez dışı bağımsız araştırmalara yönelmesi teşvik edilir.

16.4. Atıf (≥ 5 Puan) ve Bilimsel Toplantı (≥ 5 Puan)

Doktora/uzmanlık sonrasında elde edilen yayınlara yapılmış atıflar en az 5 puan getirmeli, bilimsel toplantılarda sunulan bildiriler de en az 5 puan sağlamalıdır. Bu, adayın araştırmalarının kullanılma/benimsenme oranı ve bilimsel etkileşimini yansıtır.

16.5. Eğitim-Öğretim (≥ 2 Puan)

Aday, doktora veya uzmanlık sonrası dönemde en az 2 puanlık ders verme faaliyeti göstermelidir. Sağlık Bilimleri’nde klinik eğitim veya uygulamalı dersler de bu kategoride yer alabilir.

17. Stratejik Planlama Örnekleri

17.1. Q1 Makale Ağırlıklı Yol

2 adet Q1 makale (tek yazarlı): Her biri 30 puan, toplam 60 puan
1 adet Q2 makale (2 yazarlı, başlıca yazar): Q2 = 20 puan × 0.8 = 16 puan
2 adet TR Dizin makalesi (tek yazarlı): 2 × 10 = 20 puan
Atıflar: 5 puan
Bilimsel toplantı bildirisi (CPCI): 5 puan

Bu aday, sadece uluslararası makalelerden 76 puan kazanır. Ulusal makaleler 20 puan, atıf ve bildiri 10 puan ekleyerek 106 puan elde eder. Doktora sonrası Q1/Q2 makalelerinin başlıca yazarlığıyla kolaylıkla 40 puan şartını karşılar. 2 ulusal makalesi TR Dizin’de olmasıyla ulusal koşulu da sağlanır.

17.2. Orta Derecede Uluslararası Yayın ve Patent

1 adet Q2 makale (tek yazarlı): 20 puan
2 adet Q4 makale (tek yazarlı): 2×10 = 20 puan
2 adet TR Dizin makalesi (tek yazarlı): 2×10 = 20 puan
Patent (Ulusal, tescilli): 10 puan
Proje (TÜBİTAK, araştırmacı): 10 puan
Atıf 5 puan, bilimsel toplantı 5 puan

Toplam: 20+20+20+10+10+5+5 = 90 puan. Aday 10 puan daha eklemeli (belki 1 tez danışmanlığı: 5 puan + 1 BAP projesi yürütücülüğü: 3 puan + 1 ulusal makale 4 puan). Ayrıca, Q2 ve Q4 makalelerinden başlıca yazar olarak 3 makale var, 40 puana (20 + 10 + 10 = 40) denk gelir. Bu şekilde zorunluluk sağlanır.

18. Sonuç ve Öneriler

Sağlık Bilimleri Temel Alanı, hem klinik hem de temel bilim yönlerini içeren disiplinleriyle çok yönlü bir akademik faaliyet gerektirir. 2025 Mart dönemi doçentlik başvuru şartları da, bu çok yönlülüğü karşılayacak biçimde detaylı ve nokta atışı gereksinimler tanımlar. Aday, doktora veya tıpta/diş hekimliğinde/eczacılıkta/veteriner hekimlikte uzmanlık derecesini tamamladıktan sonra:

Uluslararası Makale Kategorisinde 40 Puan: En az üç SCIE/SSCI (Q1, Q2 veya Q3) makalesiyle, başlıca yazar olmak kaydıyla, 40 puanı geçmek mecburidir. Bu, adayın dünya çapında kabul gören dergilerde etkili yayınlar yapmasını ve bağımsız araştırmacı kimliğini göstermesini sağlar.
Ulusal Makale Kategorisinde En Az 2 TR Dizin ve 1 Diğer: Üç ulusal makale şartı bulunur, ikisi TR Dizin olmak zorundadır, ikisinde başlıca yazar olunmalıdır. Bu, ülke içi literatüre katkı ve yerel akademik etkileşimi destekler.
Lisansüstü Tez Yayınlarını 20 Puanla Sınırlama: Tez kaynaklı çalışmalardan gelen puan 20’yi aşamaz, bu da tez dışı yeni çalışmaların önemini vurgular.
Atıf (≥ 5 Puan) ve Bilimsel Toplantı (≥ 5 Puan): Adayın yayınlarının başka araştırmacılarca kullanıldığı ve bilimsel toplantılarda aktif olduğu gösterilmelidir.
Eğitim-Öğretim (≥ 2 Puan): Adayın klinik, laboratuvar veya teorik derslerde aktif katılımı aranır.
Toplam Puan 100, Doktora/Uzmanlık Sonrası ≥ 90 Puan: Aday, 100 puanlık barajı aşarken, 90 puanın mutlaka doktora sonrası döneme ait olduğuna dikkat etmelidir.

Ayrıca projeler, patentler, tez danışmanlığı, ödüller ve editörlük gibi kategorilerle çeşitli yollarla puan toplanabilir. Tez danışmanlığı en fazla 10 puan, proje faaliyetleri maksimum 20 puan, patentler 20 puana kadar ulaşır. Odaklanılan her kategoride üst sınırlara dikkat etmek, 100 puanı verimli biçimde tamamlamak için stratejik önem taşır.

Bütün bu düzenlemeler, Sağlık Bilimleri’nde akademik yükseltmenin kalitesini arttırmayı ve küresel arenada rekabet gücünü yükseltmeyi amaçlar. Doçentlik adaylarının, özellikle Q1/Q2/Q3 dergilerde başlıca yazar olma şartını yerine getirecek şekilde yayın programını düzenlemeleri, TR Dizin’de de en az 2 makale planlamaları ve tez kaynaklı yayınlar dışındaki çalışmalarını yoğunlaştırmaları tavsiye edilir. Proje ve tez danışmanlığı gibi yönlere de ağırlık vererek çok yönlü bir profil sergilemek, 2025 Mart dönemi için avantaj yaratacaktır.

Sonuç olarak, Sağlık Bilimleri Temel Alanı doçentlik başvurusu, gerek temel gerek klinik alanda kapsamlı akademik üretkenliği ölçen bir çerçeve sunmaktadır. Aday, doktora/uzmanlık sonrası bağımsız bilimsel kimliğini ispatlayarak yüksek nitelikli makaleler, projeler, tez danışmanlığı, atıf ve uygulamalı faaliyetlerle zengin bir portföy oluşturmalıdır. Bu makalede sunulan rehber, adayların hangi kategorilerde ne kadar puan kazanabileceğini ve hangi asgari koşulları yerine getirmesi gerektiğini açıklayarak, 2025 Mart dönemi başvuru sürecini şeffaf ve anlaşılır kılmaktadır.

Kaynakça

UAK (2025). Sağlık Bilimleri Temel Alanı 2025 Mart Dönemi Doçentlik Başvuru Şartları. https://www.uak.gov.tr

Anahtar Kelimeler

Sağlık Bilimleri, Doçentlik, Uluslararası Makale, TR Dizin, Lisansüstü Tez, Uzmanlık, Atıf, Proje, Patent, Başlıca Yazar, Klinik Araştırma, Tıbbi Bilimler, Doktora Sonrası, Puanlama Sistemi.